Bà mang thai Ngài đến 12 tháng mà không sanh, bà tưởng mình đang mang quái thai nên mua thuốc phá thai uống, bà uống rất nhiều thuốc mà không phá được. Một đêm bà nằm mộng thấy trong nhà mình sáng rực, có Đức Phật và Bồ Tát vào nhà, sáng ra bà sanh ra Ngài. Khi sanh ra, con người Ngài rất cứng cáp và khỏe mạnh và lớn rất nhanh. Lớn lên Ngài rất thông minh, nghe một mà biết đến mười, cha mẹ rất yêu thương.

Năm 20 tuổi (1273), Ngài thi đậu thủ khoa, được vua gả công chúa Liễu Nữ, nhưng Ngài từ chối. Khi làm quan, sứ giả bên Trung Hoa đem văn chương ra thách thức vua nước Việt ta, Ngài đối đáp tuyệt hay, làm sứ giả Trung Hoa phải khâm phục.

Năm 1305, Ngài theo vua Trần Anh Tông đến chùa Vĩnh Nghiêm, thấy quốc sư Pháp Loa giảng đạo, Ngài nghe được bài kệ:

Quan quyền danh lợi buộc ràng
Tu Tiên nhận được an nhàn Bồng Lai
Giàu sang nhất nước trần ai
Thiền tông Đức Phật chỉ bày quê xưa.

Thiền tông không nói sớm trưa
Chỉ cần thanh tịnh không ưa não phiền
Lòng người bị đảo bị điên
Chỉ cần "Thôi, Dứt" Niết bàn hiện ra.

Dòng thiền của Phật Thích Ca
Đi qua nhiều nước hiện ra nơi này
Những ai đại phúc ngồi đây
Nhận được Phật tánh, mới hay Tánh mình.

Tánh mình là của chính mình
Đi tìm đi kiếm tại mình quá ngu
Người ngu mới dụng công tu
Khi tu mà được bỏ lu chôn liền.

Thiền tông thiên hạ bảo điên
Vì vậy tìm kiếm chỗ thiêng lạy hoài
Dù cho lạy lục suốt ngày
Uổng công phí sức, mệt nhoài tấm thân.

Thiền tông Phật dạy không cần
Chỉ cần thanh tịnh là xong Luân hồi
Thiền tông đơn giản vậy thôi
Ngồi đó tìm kiếm uổng đời của ta.

Lòng từ của Phật Thích Ca
Dạy nơi Diệu Pháp mà ta không màng
Ngày đêm sáng tối lang thang
Đi tìm đi kiếm không màng lại ta.

Ngày xưa Đức Phật Thích Ca
Dạy kinh Viên Giác vượt qua Hải Triều
Tu thiền không tốn bao nhiêu
Chỉ cần thanh tịnh là tiêu nghiệp trần.
 

Khi Ngài nghe Tổ Pháp Loa đọc 32 câu kệ nói trên, Ngài Giác ngộ được "Yếu chỉ Thiền tông", nên xin với Tổ Pháp Loa viết lại 32 câu kệ ấy. Về nhà đọc đi đọc lại nhiều lần. Một hôm, Ngài ngồi trong vườn Thượng Uyển nhìn con chim Hoàng Oanh hót, vừa nghe tiếng hót của con chim, bỗng thân tâm Ngài như mất hẳn và rơi vào khoảng không vô tận, Ngài thấy và biết tất cả những thứ trong ấy.

Nên một tuần sau, Ngài lên Trúc Lâm Yên Tử trình việc nhận biết của mình. Ngài được Tổ Điều Ngự và Pháp Loa cho Ngài biết là Ngài đã được "Rơi vào Bể tánh Thanh tịnh Phật tánh". Khi Ngài ở Trúc Lâm Yên Tử, Tổ Điều Ngự có huyền ký cho Tổ Pháp Loa và Ngài biết:

- Dòng phái Trúc Lâm Yên Tử mà ta lập ra, ta là Sơ Tổ, Pháp Loa là Nhị Tổ, còn Ông làm Tam Tổ. Sau này không ai "Rơi vào Bể tánh Thanh tịnh Phật tánh" cả, mà chỉ có người đạt được "Bí mật Thiền tông" thôi, phải đợi đến đời Mạt Thượng Pháp, ở tại đất Rồng mới có người được "Rơi vào Bể tánh Thanh tịnh Phật tánh". Cũng từ nơi đất Rồng này, "Mạch nguồn Thiền tông" mới bùng đi khắp Năm châu.

Ngài nghe Tổ Điều Ngự Giác Hoàng dạy như vậy, nên trở lại triều đình tâu xin với Đức vua Trần Anh Tông cho Ngài từ quan để xuất gia và được Đức vua chấp thuận.

Trong đời làm Tổ, Ngài có viết ra nhiều Ngữ Lục, chúng tôi sưu tầm thấy có bài kệ 34 câu dưới đây là nói đến chỗ cao sâu của Thiền tông học này:
 

Người đời thích được ngồi trên
Để cho thiên hạ thấy trên mà nhìn
Ham chi Danh ảo của mình
Chi bằng theo Phật một mình ta đi.
 
Danh lợi tìm có mà chi
Chết rồi bỏ nó có chi còn hoài
Thiền tông thong thả trần ai
Không màng thế sự, Danh, Tài mà chi.
 
Khi mình tắt thở một khi
Luân hồi sinh tử thì mình chuyển luân
Vì vậy Đức Phật bảo '' Dừng ''
Luân hồi sinh tử liền dừng lại ngay.
 
Hôm nay tại Yên Tử Đài
Kính xin Đức Phật nhận ngay lòng này
Trước hết con cám ơn Thầy
Dạy con thiền học đứt dây luân hồi.
 
Cũng nhờ Thầy dạy con '' Thôi ''
Nên đường sanh tử dứt rồi với con
Tử rồi Tài, Danh không còn
Chỉ có nghiệp chướng mới còn với ta.
 
Ngày xưa Đức Phật Thích Ca
Bỏ nơi điện ngọc mà ra ở rừng
Vì Ngài biết được pháp '' Dừng ''
Luân hồi sinh tử là dừng lại ngay.
 
Hôm nay tại Yên Tử Đài
Kính xin Đức Phật nhận ngay con mừng
Mừng vì con đã biết '' Dừng ''
Không ham vật chất là dừng lại ngay.
 
Tại đây con nhớ ơn Ngài
Phổ đi Thiền học con nay ngộ thiền
Từ nay hết đảo hết điên
Kính lạy ba lạy xin Ngài chứng minh.